Zainteresowanie tematem kształtowania przestrzeni pozbawionej światła dziennego wyniknęło z inspiracji projektem modernizacji kina przy ulicy Grzegórzeckiej w Krakowie. Kino to, w czasach funkcjonowania, znane było pod nazwą Związkowiec. Obecnie obiekt ten jest wyłączony z działalności, chociaż posiada ciekawą formę architektoniczną i dobrą lokalizację. Sala kinowa z balkonem oraz przestronne foyer przykładem przestrzeni pozbawionej światła dziennego. Układ ścian, filarów, balkon i forma falującego stropu, są doskonale zaprojektowane od strony akustycznej. Nadanie formom architektonicznym właściwej ekspresji i wdzięku jest możliwe poprzez zastosowanie odpowiedniego oświetlenia sztucznego. Jednocześnie najistotniejszym elementem wnętrza kinowego jest ekran, a właściwie to, co się na nim tworzy w trakcie projekcji filmowej.
Projektowanie oświetlenia staje się interdyscyplinarną działalnością artystyczną, która łączy malarstwo, rzeźbę, projektowanie architektoniczne, teatr, kino, muzykę.
Film jako sztuka wizualna i element architektury wnętrz.
Kino jest przestrzenią pozbawioną światła dziennego. Treścią kina jest film, jak określa to Alicja Helman, specjalista w dziedzinie filmoznawstwa, autorka książki Panorama współczesnej myśli filmowej. Film jest również elementem kształtowania przestrzeni sali kinowej. Definicję filmu, jako ruchomego światła włączonego w uporządkowany czasowo rytm, próbuje określić Ludwig Hirschfeld-Mack we wspomnieniach z pierwszej projekcji kinematograficznej. Treść zdarzeń – wspomina po latach była pozbawiona smaku i pozostawiała mnie obojętnym. Przemożny wpływ wywarła na mnie siła, wynikająca ze zmian nagłych i powolnych ruchów wiązek światła od najjaśniejszej bieli do najciemniejszej czerni pełnia nowych możliwości wyrazowych!
Cenne uwagi na temat filmu, jako środka kształtowania przestrzeni, wymienia Andrzej Gwóźdź w książce Obrazy i rzeczy – Podobnie jak 250 lat temu ognie sztuczne intronizowały w roli światła pośredniego, światło wytwarzane chemicznie, tak przed stu laty kino zapoczątkowało kulturę elektrycznego oświetlenia publicznego. Trzeba jednak było eksperymentu Waltera Ruttmanna z utrwalonym na taśmie filmowej, choć całkowicie pozbawionym obrazu słuchowiskiem Week-End (1930), by przynajmniej dla niektórych jasna się stała ta mało popularna prawda, iż materiałem projekcji kinematograficznej jest prędkość energii świetlnej (choćby jak w tym przypadku pozbawiona ekranowych fantomów, a więc i tradycyjnej zawartości kinowego spektaklu); że widz w istocie dostrzega nie światło, lecz transmitowane treści w postaci innego przekaźnika: literatury, malarstwa, teatru…
Światło, w znaczeniu symbolicznym oznacza radość, dostąpienie wtajemniczenia, czyli oświecenia. Według Słownika symboli Władysława Kopalińskiego lampa (zapalona) oznacza miedzy innymi ochronę, azyl, ducha, duszę, wizję… Światło odwołuje do energii ożywienia. Być może echem symbolicznych skojarzeń, są pokazy świetlne w dyskotekach, na koncertach, czy festynach. Festyn świetlny, trwający pięć dni, zaprojektowany przez Nauma Gabo, odbył się w okresie międzywojennym w Berlinie. (Berlin w świetle, październik 1928) Zamienił on wówczas stolicę Niemiec w świetlną stolicę świata. Wśród współczesnych wydarzeń można wymienić koncerty słynnych gwiazd muzycznych w plenerze, bądź w dużych salach widowiskowych. Artystą, którego twórczość muzyczna świetnie odnajduje swe odbicie w laserowych efektach świetlnych, jest Jean Michel Jarre. Koncert, który odbył się na początku lat 90-tych, Paris la Defense, przemienił paryską dzielnicę w pulsującą rzeźbę świetlną. W tym spektaklu, będącym doskonałym spełnieniem idei synestezji, a zarazem ukoronowaniem świetlnej imaginacji w formie antologii wszelkich możliwych gier świetlnych (od projekcji reflektorowych, poprzez refleksowe gry barwne, aż po hologramy), nie chodzi tu już o to, by znaleźć gramatykę skodyfikowanego tekstu, który należy wyjaśnić i zinterpretować; my, bowiem jesteśmy tymi, którzy rzucając w świat znaczenia, którzy ten świat utekstowiają.
Wyjątkową ucztą dla oka były również świetlne pokazy w czasie koncertu Jeana Michela Jarra, zamykającego obecne stulecie w Egipcie. Na tle śladów dawnej cywilizacji miało miejsce widowisko korzystające z najnowocześniejszych efektów świetlnych.
Spektakle, określane nazwą Światło i dźwięk stały się medium sztuki współczesnej. Jednym z najbardziej znanym twórcą takich spektakli jest Jorge Orta, Argentyńczyk mieszkający w Paryżu. Sztukę, którą uprawia można określić malarstwem luminograficznym. Tak jak tworzenie elementów świetlnych w scenografii twórczość Orty, polega na tworzeniu obrazów przez wyświetlanie ich specjalnie skonstruowanymi rzutnikami. Płaszczyzną projekcyjną są obiekty architektoniczne lub naturalne (np. skały). Wśród realizacji Orty znany jest spektakl Symbole kurzu, przedstawiony w czasie trwania Biennale Sztuki w Wenecji, w 1995 roku. Na budynki weneckie rzucano ogromne obrazy przedstawiające białe, symboliczne znaki. Rekordowa wielkość projekcji obrazów (o powierzchni około 5000m2), została pokazana przez artystę w Peru, na terenie archeologicznych wykopalisk w Machu Picchu.
Ekranem, dla projekcji reklamy czasopisma Match, stała się ogromna połać pustyni na południu Tunezji. Chęć sprzedaży produktu zainspirowała producentów Coca-Coli, którzy dla stworzenia świetlnej reklamy, zamierzają w przyszłości zapisać na firmamencie niebios nie dający się wymazać wieczny znak swojego produktu. Luminizacja przestrzeni sięga wszechświata, a oferta niematerialnych wyglądów świetlnych stanowi wyzwania nieustannie rzucane boskiemu porządkowi rzeczy, czego przykładem jest przestrzeń wirtualna.
Fantastyczne efekty przestrzenne można uzyskać stosując wiązki promieni laserowych. Dają one w przestrzeni formy rzeźbiarskie, odbierane w czasoprzestrzeni. Rozwiązania architektoniczne z wykorzystaniem wiązek promieni laserów, dają zupełnie nieoczekiwane podziały, przenikanie form, akcenty w centrum kompozycji. Wprowadzenie np. ściany świetlnej czy form na suficie, pozwala wykreować zupełnie nowe zjawiska, wirtualną architekturę przyszłości. Dzięki laserowi staje się możliwe tworzenie światło rzeczy Rzeczy i okupująca je świetlna powłoka wchodzą w relację tautologii spięcia tego samego z takim samym tak, iż światło przyjmuje ostatecznie funkcję referenta
Futurystyczne rozwiązania stosowane są w scenografii teledysków, telewizyjnych spotach reklamowych i animacji komputerowej. Sztuka wizualna, wideo art, komputerowe tworzenie wirtualnej rzeczywistości, rzuca wyzwanie dla architektów wnętrz. Być może w efekcie tego stworzony zostanie nowy kierunek projektowania architektura wirtualna, design niematerialnych struktur.
Efekty iluminacji jako narzędzie architektów kreujących przestrzeń nocą.
Przestrzeń pozbawiona światła pozostaje pustką. Odbieranie bodźców wzrokowych jest uwarunkowane obecnością światła, czyli promieniowania widzialnego. Światło dzienne ma określone właściwości, zmienia się cyklicznie w zależności od pory dnia i roku, zmiany te są ty samym zjawiskiem od tysięcy lat. Aby efektownie wykorzystać światło dzienne, architekt kształtuje formę poddając się w pewnym sensie ograniczeniom światła słonecznego. Oświetlenie sztuczne pozwala na manewrowanie efektami świetlnymi właściwie bez ograniczeń. Oświetlenie stanowi doskonałe narzędzie w ręku architekta wnętrz, a także projektantów oświetlenia w miastach, których przestrzeń ulic, placów, stref zieleni, jest tak na prawdę architekturą wnętrza miasta, decyduje o jego niepowtarzalnym charakterze.
Iluminacja zaczyna odgrywać znaczną rolę w tworzeniu przyjaznej aranżacji otoczenia. Coraz częściej odchodzi się od tradycyjnego oświetlania monumentalnych budowli tradycyjnymi sposobami. Architekt Frank O.Gehry, projektując muzeum Guggenheima w Bilbao nad rzeką Nervión, w Hiszpanii, stworzył wspaniałą fałdującą bryłę budynku, której ekspresyjne działanie uwarunkowane jest specjalnym oświetleniem. Lampy, ukryte w fałdach ścian budowli oraz rozmieszczone wokół budynku, odbijają od tafli wody, która wciąż niespokojnie drga. Refleksy świetlne są w ciągłym ruchu tworząc dynamiczną formę.
Przestrzeń otoczenia wnika do wnętrza muzeum. Najbliższe sąsiedztwo stanowią mosty: drogowy i pieszy, a tłem jest zabudowa mieszkalna nad brzegiem rzeki. Forma, zaprojektowana przez Franka O.Gehry, sprawia dominujące wrażenie w całej kompozycji miasta, budząc zachwyt rozmiarami i odważnie użytymi materiałami. Rola światła jest tu ogromna. Na jego natężenie w ciągu dnia i roku inaczej reaguje metalowa powłoka, przybierając nieoczekiwane barwy i refleksy. To widowisko przypomina erupcję wulkanu, gdy ze środka krateru wydobywa się płynny metal. Dyskretnie wprowadzone refleksy powodują, że forma przypomina zaczarowany statek, płynący we mgle. Obok efektów prawie czarodziejskich, iluminacja sprawia, że nocą przestrzeń miasta staje się rozpoznawalna, czytelna, a zarazem bezpieczna.
Kolejnym dobrym przykładem architektury światła są wnętrza stacji metra, projektowane przez architektów zrzeszonych wokół Normana Fostera w Bilbao. Na szczególną uwagę zasługuje stacja Sarrika. Zjazd do podziemia odbywa się ruchomymi schodami, których bieg zaczyna się pod osłonami ze stalowych rur i szklanych krzywizn, które tworzą wrażenie łuków światłowodów. Są to wrota w monochromatyczny, chłodny świat szarego betonu i lśniącej stali. Podwieszane w przestrzeni lampy nie dają bezpośredniego światła, lecz odbijają je od chropowatych ścian, powodując efekt rozproszenia promieni. Elementy konstrukcyjne, które wyłaniają się w równomiernie rozłożonym świetle, utrzymują rozpostartą nad torami antresolę, dając jednocześnie dynamiczny efekt wizualny. Kilka śmiałych, choć prostych rozwiązań dało w rezultacie przestrzeń podziemną o takim ładunku emocjonalnym, jak w katedrze gotyckiej
Twórcze podejście do oświetlenia w Bilbao zaowocowało kolejną dobrą realizacją. Santiago Calatrava jest projektantem mostu dla pieszych na rzece Nervión. Łączy on nadbrzeżny bulwar Campo de Volantin z Ogrodami Alvia. Elementem mostu jest kładka, podwieszona na parabolicznym łuku, łączącym brzegi rzeki. Charakterystyczny kształt podtrzymuje wygięty, przeszklony chodnik, z łuku rozchodzą się elementy linowe, potęgujące dynamikę kompozycji przestrzennej. Oświetlenie podkreśla walory estetyczne tej wyrafinowanej konstrukcji. Źródła światła rozmieszczone są pomiędzy stalowymi żebrami, pod spodem szklanego chodnika. Światło daje złudzenie unoszenia się konstrukcji, dostarczając przechodniom niezwykłych doznań. Pozostałe punkty świetlne znajdują się w balustradzie, poręczach i linach. One właśnie wyznaczają w ciemności kształt mostu, który odbijając się w tafli wody, tworzy wspaniałe zjawisko.
Innym przykładem może być oświetlenie współczesnego mostu wiszącego na rzece Alzette w Luksemburgu. W tym przypadku oświetlone elementy konstrukcyjne, środkowy słup i podwieszające stalowe liny, tworzące wachlarz, dają wyjątkowy efekt świetlnego rysunku. Powyższe przykłady użycia oświetlenia potwierdzają wniosek, że daje ono ogromne możliwości kształtowania przestrzeni.
Wiele przykładów ciekawego oświetlania architektury można odnaleźć w Berlinie. Gdy zapada zmrok i niebo nad miastem zasnuwa granatowa kurtyna nocy, panoramę miasta rozświetla wspaniała kopuła budynku Reichstagu, dzieło Normana Fostera i jego współpracowników. Współczesna kopuła pokrywa bryłę budynku z przed lat. Dawna elewacja jest oświetlona reflektorami z dołu, co wydobywa jej monumentalne, klasycyzujące kształty. Kopuła zrobiona jest ze szkła, otwarta dla publiczności. Wewnątrz mieści się izba plenarna i pomieszczenia dla członków parlamentu. Szklane przykrycie rozprasza przepuszczane światło, a umieszczony w centrum wielki lej z lustrami powoduje jego odbicie. Unikatową cechą tego budynku jest to, że jest on samowystarczalny w zakresie pozyskiwania wykorzystywanej energii.
Dobrym przykładem akcentowania form architektonicznych jest oświetlenie Bramy Brandemburskiej. Najistotniejsza jej część, czyli rzeźba wieńcząca tympanon, jest mocno oświetlona, natomiast dolna ginie w mrocznej przestrzeni. Światło wydobywa dynamikę formy, kierując spojrzenia przechodniów w górę. Dzięki iluminacji możliwe jest wydobycie efektownych detali architektonicznych, podkreślenie formy, wydobycie walorów materiału.
Efekty dobrej iluminacji można na wielu przykładach zaobserwować również w Krakowie. Prawie każdy zabytkowy obiekt w okolicach Śródmieścia oświetlony jest reflektorami tak, że w ciemnościach nocy wydobywa się jego przedwieczny czar. Można tu wymienić Kościół Mariacki, Sukiennice, Kościół Św. Andrzeja, Barbakan, Wawel i wiele innych.